Polifoniczny Kraków

Za sprawą swojej historii Kraków nierozerwalnie związany jest z bogatymi dziejami muzyki polskiej. To stąd za sprawą benedyktynów z opactwa w Tyńcu chorał gregoriański promieniował na cały kraj, na tutejszym uniwersytecie muzyka wchodziła w skład artes liberales, a na królewskim dworze działali wybitni kompozytorzy – jak Mikołaj Radomski, Mikołaj Gomółka, Wacław z Szamotuł oraz związani z wawelską katedrą Bartłomiej Pękiel czy Grzegorz Gerwazy Gorczycki. Również na Wawelu w 1540 roku powołano do życia Kapelę Rorantystów, męski zespół wokalny uświetniający msze i uroczystości kościele w kaplicy Zygmuntowskiej. W podobnym czasie w Krakowie tworzona była też tabulatura Jana z Lublina, najcenniejszy muzyczny zabytek XVI-wiecznej Polski czy też tabulatura organowa z biblioteki klasztoru św. Ducha (1548). Zresztą tę „muzyczność” Krakowa zauważa już „Kronika polska” Marcina Bielskiego z końca XVI wieku, gdzie autor porównuje kształt miasta zarysowanego murami miejskimi (dzisiejsze Stare Miasto) do odwróconej lutni. Nie dziwi więc, że od 1911 roku, w którym powołano muzykologię na Uniwersytecie Jagiellońskim, to dziedzictwo jest także ważnym obiektem badań naukowych.

Dziś Kraków, czerpiąc pełnymi garściami ze swojej wielowiekowej tradycji, pozostaje jednym z ważniejszych w Europie centrów muzyki dawnej. To tutaj w 1970 roku wraz z rodzącym się ruchem wykonawstwa historycznego z inicjatywy Jerzego Katlewicza powstała Capella Cracoviensis specjalizująca się właśnie w muzyce dawnych mistrzów. Zespół kierowany przez blisko cztery dekady przez Stanisława Gałońskiego miał swój udział m.in. w budowaniu historii Festiwalu „Muzyka w Starym Krakowie” (od 1976 roku). Dziś pod wodzą Jana Tomasza Adamusa Capella jest znaną i cenioną w świecie formacją grającą na instrumentach historycznych, z prężnie działającym i słynącym z eksperymentów chórem. Zespół nie tylko zdobywa międzynarodowe uznanie i gości na europejskich scenach, ale dokonuje ważnych nagrań dla renomowanych wytwórni muzycznych.

Jego znakiem rozpoznawczym stały się też pionierskie cykle, m.in. wykonanie wszystkich symfonii Haydna, a także Festiwal Opera Rara prezentujący poza dawnymi i zapomnianymi operami także odważne i śmiałe projekty na styku muzyki, teatru, tańca i sztuk wizualnych, do których zaprasza najciekawszych reżyserów i choreografów młodego pokolenia.

W XIX wieku Kraków gościł wielkich kompozytorów-wirtuozów, od Karola Lipińskiego, przez Franza Liszta, Johannesa Brahmsa czy Henryka Wieniawskiego, po Ignacego Jana Paderewskiego, oraz słynne primadonny: Angelikę Catalani, Marcelinę Sembrich-Kochańską, a nieco później, bo już w XX wieku – samą Adę Sari. Uzupełnieniem tej pięknej i bogatej tradycji jest fakt, że to właśnie w Bibliotece Jagiellońskiej znajdują się rękopisy słynnych dzieł Beethovena, Mozarta, Schuberta, Chopina czy Szymanowskiego. Historia zobowiązuje…

Od 1945 roku w Krakowie działa Filharmonia Krakowska, pierwsza instytucja muzyczna otwarta w powojennej Polsce. W sali przy ulicy Zwierzynieckiej występowali m.in. Artur Rubinstein, Ida Haendel, Światosław Richter, Dawid Ojstrach, Yehudi Menuhin, Mścisław Rostropowicz, Zubin Mehta, Garrick Ohlsson czy Yo-Yo Ma. Filharmonia miała też szczęście do wybitnych dyrygentów, takich jak Stanisław Skrowaczewski, Henryk Czyż, Gabriel Chmura, Tadeusz Strugała czy Jerzy Maksymiuk. Do historii przeszły dokonywane przez Filharmoniczny chór prawykonania utworów m.in. Krzysztofa Pendereckiego. Dziś krakowska instytucja w wyremontowanym zabytkowym gmachu oferuje nie tylko rozmaite cykle koncertowe, ale i dba o bogatą ofertę edukacyjną, od czterech dekad organizując z powodzeniem koncerty dla dzieci i młodzieży, a od 10 lat Smykowe granie, czyli cykl spotkań dla dzieci w wieku od 0 do 3 lat oraz dla kobiet w ciąży z wykorzystaniem teorii prof. E. E. Gordona. Tym samym Filharmonia jest nie tylko miejscem koncertów, ale też pełni funkcję wielofunkcyjnego domu muzyki.

Niezwykle prężnie działa istniejąca od 1994 roku Orkiestra Stołecznego Miasta Krakowa Sinfonietta Cracovia, kierowana dziś z werwą przez Jurka Dybała. Zespół słynie nie tylko z wykonawstwa muzyki XIX i XX wieku, ale też z licznych prawykonań i nagrań muzyki filmowej. Orkiestra osiąga również sukcesy w dziedzinie fonografii dzięki sukcesywnie wydawanym płytom z dziełami swojego nieformalnego patrona, Mistrza Pendereckiego. Do kalendarza koncertowego wpisał się też coroczny Sinfonietta Festival (od 2015 roku) poświęcony muzyce współczesnej. Dużą popularnością cieszy się skierowany do najmłodszych słuchaczy cykl koncertów i zajęć umuzykalniających Sinfonietka prowadzony przez Panią Sinfonietkę, czyli niezastąpioną skrzypaczkę orkiestry Danutę Augustyn.

Na współczesnej muzyce polskiej ze szczególnym uwzględnieniem twórczości Krakowskiej Szkoły Kompozytorskiej skupia się Krakowski Międzynarodowy Festiwal Kompozytorów, odbywający się od 1989 roku, obecnie pod kierownictwem Marcela Chyrzyńskiego.