Joanna Oparek
Miasto do czytania Kraków jest wierszem pisanym z rozmachem
Czas czytania: ok. 7 minut
Magiczny Kraków. Miasto Literatury UNESCO. Europejska Stolica Kultury. Miasto poetów, pisarzy, artystów i naukowców. Wielkie festiwale nadają mu międzynarodową rangę, małe księgarnie tworzą jego klimat. Kraków jest osobowością tworzoną przez osobowości, kształtującą się w niezwykłych spotkaniach, które czynią niezwykłymi także miejsca.
Podobnie jak wiersz, który jest czymś więcej niż sumą wersów, tak i magia Krakowa nie daje się sprowadzić do listy kulturalnych zabytków, dokonań i atrakcji. Kraków jest wierszem pisanym z rozmachem. Miastem symboli, przestrzenią metafor. Jest wierszem wolnym, pisanym z odwagą. Wierszem awangardowym, ale takim, który pamięta wszystkie inne wiersze. Ocala dawne znaczenia, tworząc nowe. To miasto dynamiczne, brawurowe, a jego dynamika bierze się z wyczucia tego momentu, kiedy trzeba i warto się zatrzymać.
Wisława Szymborska powiedziała: „Mieszkam w Krakowie, więc go nie zwiedzam”. Dzisiaj można zwiedzać Kraków poprzez Szymborską: iść po jej rzeczywistych śladach, zajrzeć do jej mieszkania albo poruszać się tropem jej poezji – zachwycać się detalami, zadawać pytania, odnajdywać bogactwo miasta w najmniejszych zaułkach, miejscach nieoczywistych. W kawiarenkach z biblioteczkami, z książką do kawy, zamyśloną barmanką, która także pisze wiersze.
Można poruszać się szlakami Miłosza, odkrywać miasto metafizyczne, jego wzniosłość wynikającą z historii i tradycji. Jeśli marzycie o powrocie do przeszłości, myślicie, żeby wskoczyć w wehikuł czasu i poznać dawny Kraków, jego belle époque, to tutaj nie ma to żadnego sensu. To raczej epoki przenoszą się tu – przez ludzi. Trwają w ulubionych miejscach, w charakterystycznych pozach, prowadząc zaangażowane rozmowy z teraźniejszością i przyszłością.
Modernizm i dekadentyzm, w ich szczególnej młodopolskiej odmianie, wpłynęły na niepowtarzalny nastrój miasta, na jego styl, wystrój jego kamienic, lokali i kościołów. Tutaj wygłaszał płomienne mowy Stanisław Przybyszewski. Tu mieszkał Stanisław Wyspiański, autor największych dramatów narodowych i twórca wspaniałych witraży. W przeciwieństwie do innych europejskich metropolii Kraków nigdy nie stał się swoim wspomnieniem czy „pocztówką”. Nie znika o świcie. Nie zmienia się w muzeum ani pchli targ. Wiersz miasta jest czuły na kicz, jest ironiczny, bezkompromisowy. I pisze się cały czas, pisze się teraz. Chce pisać się bez końca, stać się całą książką.
Kraków zawsze był oczekiwaniem, bogactwo jego przeszłości wzięło się z mnogości wizji, z różnorodności kultur i pomysłów.
Miasto inspiracji
Możliwość obcowania z pięknem i historią, przenikanie się sztuk, myśli i uczuć – wszystko to składa się na atmosferę. Tworzą ją ludzie w przyjaznych miejscach. Miasto Literatury jest miastem spotkań, naprawdę wyjątkowych. To miasto polskich noblistów. W krakowskim „Czasie” drukował w odcinkach „Ogniem i mieczem” Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont publikował nowele w krakowskiej „Myśli”. To miasto Miłosza i Szymborskiej, a także ich przyjaciół: Adama Zagajewskiego, Ewy Lipskiej, Ryszarda Krynickiego. Tutaj tworzyli Stanisław Lem, Tadeusz Kantor, Sławomir Mrożek. Tu rozpoczęła się kariera aktorska Heleny Modrzejewskiej, gwiazdy dwóch kontynentów – Kraków to także najważniejszy ośrodek teatralny w Polsce, ze scenami o wielowiekowych tradycjach i odwagą eksperymentowania. Obcowanie z autorytetami zaczyna się już na Plantach okalających Stare Miasto. Zielone ławki oznaczone są nazwiskami twórców, jeszcze żyjących albo żyjących już w literaturze. Popołudniowy spacer pozwala odkryć literackie Kody Miasta, usłyszeć jego głosy.
Miasto bohemy
Krakowskie kawiarnie, galerie i księgarnie tworzą mityczne literackie środowisko miasta. W jego poszukiwaniu zjeżdżają tu pisarze z całego świata. Spotkania, te planowane i te przypadkowe, są okazją do rozmów. W krakowskich knajpach (nie są to ani kluby, ani puby) rozmawia się o literaturze: to dzieje się naprawdę, teraz, w XXI wieku, po prostu wejdźcie w Bracką i usiądźcie przy stoliku na ulicy przy Nowej Prowincji. Pod wieczór przejdźcie się po Kazimierzu, zajrzyjcie do Pięknego Psa. Kawiarnie literackie powstają i umierają, wciąż powstają nowe. Obiektem prawie muzealnym jest dawna mekka młodopolskiej bohemy Jama Michalika, ale parę razy w miesiącu życie tętni w Bazie – to także przy Floriańskiej – dzisiaj tu spotykają się poeci.
Miasto festiwali
Spotkania wokół literatury tworzą jej historię, a spektakularną formą spotkań są festiwale. Miasto, które jest wierszem, miasto-książka potrzebuje przestrzeni umożliwiającej prezentację i twórczy dialog. Kraków jest w nieustannym dialogu z całym światem.
Przychodzi wiosna – mamy Festiwal Miłosza. Każdą edycję festiwalu odwiedzają największe gwiazdy światowej literatury. Obok najgłośniejszych wydarzeń odbywa się mnóstwo kameralnych spotkań. Poezja mówi do nas z pałacowych sal i dziedzińców, z każdego niemal zaułka i z każdej piwnicy, we wszystkich językach.
Miasto festiwali
Przychodzi jesień – jest Festiwal Conrada, jeden z największych w Europie. Jego patronem jest związany z Krakowem Joseph Conrad, który osiągnął międzynarodowy sukces, tworząc w obcym języku. Festiwal przyciąga twórców różnych kultur i światopoglądów. Towarzyszą mu debaty, wykłady, wydarzenia teatralne, filmowe i wystawy. W tym czasie odbywają się także Międzynarodowe Targi Książki – największe w Polsce.
Bogactwa literackich wydarzeń Krakowa opisać nie sposób. Ci, którzy żyją kulturą, każdego dnia dokonują dramatycznych wręcz wyborów. Nowa bohema wspomaga się aplikacjami, żeby to spamiętać. Technologia na szczęście jest z nami, coraz bardziej obecna w kulturze – to połączenie tworzy potencjał miast kreatywnych.
Miasto intelektualnej wymiany
W Krakowie działała ponad dwadzieścia uczelni wyższych, w tym najstarsza i najważniejsza – Uniwersytet Jagielloński, założony w 1364 roku. Na liście studentów był Mikołaj Kopernik, studiowali tu czołowi twórcy polscy okresu Odrodzenia – Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Oprócz Polaków – Rusini, Litwini, Niemcy, Francuzi, Włosi i Tatarzy. Kraków zawsze był polski i zawsze wielokulturowy. Edukacja uniwersytecka współistnieje ze szkołami kreatywnego pisania, a liczne programy stypendialne i program rezydencji literackich organizowany przez Stowarzyszenie Willa Decjusza umożliwiają międzynarodową wymianę. W Krakowie przyznawane są prestiżowe nagrody literackie, a najważniejsze z nich to: Transatlantyk w dziedzinie promocji literatury polskiej za granicą, Nagroda Poetycka im. Wisławy Szymborskiej, Nagroda im. Jana Długosza dla najlepszej książki roku w dziedzinie szeroko pojętej humanistyki, Nagroda im. Kazimierza Wyki. Odbywa się tu także Światowy Kongres Tłumaczy Literatury Polskiej.
Miasto książki
Kraków jest siedzibą Instytutu Książki, który promuje literaturę polską na świecie. Działa tu wiele prestiżowych wydawnictw, między innymi Wydawnictwo Literackie, Znak, Karakter, awangardowa Korporacja Ha!art, Wydawnictwo a5 – wydawnictwa są tam, gdzie są tradycje. To w Krakowie wydrukowano pierwsze książki w języku polskim: „Historyję umęczenia Pana naszego Jezusa Chrystusa” i „Raj duszny”. Skarby literatury kryją się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej, w Bibliotece Książąt Czartoryskich przechowywana jest kolekcja najstarszych w Europie rękopisów i starodruków. Program Krakowa Miasta Literatury UNESCO tworzy i realizuje Krakowskie Biuro Festiwalowe. Tylko miasto, które myśli o czytelnikach, chroni małe antykwariaty i stragany bukinistów, może budować wielkie instytucje i rozwijać przemysły kultury. Współczesny Kraków wspiera tradycje księgarskie.
Miasto książki
W kamienicy przy Rynku Głównym 23 sprzedawano książki już w roku 1610 i sprzedaje się je nadal. Regularne spotkania z autorami odbywają się miedzy innymi w Księgarni Pod Globusem (Długa 1), De Revolutionibus Books&Cafe (Bracka 14), Lokatorze (Mostowa 1). W Podgórzu działa księgarnia/antykwariat Szafa Pełna Książek. Massolit Books (Felicjanek 4) prezentuje wydawnictwa anglojęzyczne. Warto zajrzeć do księgarni w Żydowskim Muzeum Galicja (Dajwór 18) i Austerii w Synagodze Poppera (Szeroka 16) specjalizujących się w tematyce judaistycznej. Na Zabłociu trzeba odwiedzić MOCAK Bookstore przy Muzeum Sztuki Współczesnej.
Miasto azylu
Kraków Miasto Literatury UNESCO należy do Międzynarodowej Sieci Miast Schronienia ICORN udzielającej azylu pisarzom prześladowanym i walczącym o prawa człowieka. Pomysłodawcą sieci był Salman Rushdie, autor „Szatańskich wersetów”. Od 2011 roku Kraków gościł pisarzy: Marię Amelie (właściwe nazwisko Madina Salamowa – Osetia Północna, dziś w Norwegii), Kareema Amera (Egipt / dziś w Norwegii), Mostafę Zamaninija (Iran), Lawona Barszczewskiego (Białoruś), Asli Erdogan (Turcja), Felixa Kaputu (Kongo). W ostatnich latach schronienie znaleźli tu libijski poeta, historyk, filozof i krytyk polityczny Monem Mahjoub oraz syryjska poetka, krytyczka sztuki i działaczka społeczna Kholoud Charaf.
Centrum opowiadania przyszłości
W 2021 roku czeka nas 100. rocznica urodzin Stanisława Lema – najpoczytniejszego polskiego pisarza wszech czasów. W dawnym Składzie Solnym na Zabłociu powstaje Centrum Literatury i Języka „Planeta Lem” – futurystyczne muzeum, nowa scena interdyscyplinarnych wydarzeń, nowe miejsce spotkań i debat o roli kultury we współczesnym świecie. Taka debata toczy się w Krakowie także podczas Open Eyes Economy Summit – międzynarodowego szczytu ekonomii opartej na wartościach, który odbywa się jesienią w Centrum Kongresowym ICE Kraków.
Joanna Oparek
Poetka, pisarka, dramatopisarka, kuratorka interdyscyplinarnych projektów kulturalnych. Opublikowała tomy poetyckie (m.in. „Berlin Porn” i „mocne skóry białe płótna”), powieści (m.in. „Jesień w Nowym Jorku” i „Loża” oraz dramat „Projekt Ameryka”. We współpracy z galerią Otwarta Pracownia tworzy niezależną scenę teatralną w Krakowie.
16 opowieści o krakowie
Może Cię równieżzainteresować
Od adwentu do karnawału, od grudniowej Boskiej Komedii po lutowe festiwale Opera Rara i Materia Prima – spektakle teatru tradycyjnego i awangardowego, przedstawienia operowe i widowiska teatru formy wyznaczają ramy zimowego sezonu kulturalnego w Krakowie.
